Ανεπαρκής ανταγωνισμός, υψηλή συγκέντρωση αγοράς, ακριβό δημόσιο χρήμα και γερασμένος στόλος συγκαταλέγονται στα βασικά ευρήματα της Ενδιάμεσης Έκθεσης της Επιτροπής Ανταγωνισμού για την ακτοπλοΐα. Η μελέτη εντοπίζει σοβαρές στρεβλώσεις στο θεσμικό και λειτουργικό πλαίσιο, προειδοποιεί για υποδομές και δημόσιες συμβάσεις και εισηγείται εκ βάθρων ανασχεδιασμό για ένα δίκαιο, πράσινο και αποτελεσματικό σύστημα.

Με καταγραφή προβληματισμών και προκαταρκτικών θέσεων, η Έκθεση επιδιώκει ανοιχτό διάλογο με τους αρμόδιους φορείς, ώστε να ενισχυθεί ο ανταγωνισμός και να ισορροπήσει η οικονομική βιωσιμότητα των επιχειρήσεων με το δημόσιο συμφέρον.

Συνθήκες προσφοράς και ζήτησης

Η ακτοπλοΐα είναι στρατηγικής σημασίας για οικονομία και κοινωνική/εδαφική συνοχή, εξασφαλίζοντας συνέχεια μεταξύ ηπειρωτικής χώρας και νησιών και στηρίζοντας τον τουρισμό. Η ζήτηση είναι έντονα εποχική, με κορύφωση το καλοκαίρι, ενώ υφίσταται ανελαστικός πυρήνας από μόνιμους νησιώτες και εμπορευματικές ροές. Το 2023 καταγράφηκαν περίπου 17,25 εκατ. επιβάτες και 3,3 εκατ. οχήματα στις εσωτερικές γραμμές.

Στην προσφορά δραστηριοποιούνται περί τα 299 πλοία (247 συμβατικά, 52 ταχύπλοα) και 216 εταιρείες. Παρά τον αριθμό φορέων, η αγορά εμφανίζει συγκέντρωση, με Attica Group και Seajets να κατέχουν μαζί περίπου το 60% της χωρητικότητας επιβατών. Ο στόλος είναι γηρασμένος (μέση ηλικία ~25 έτη και ~31 έτη σε μεσαίες–μεγάλες αποστάσεις) και η υιοθέτηση πράσινων τεχνολογιών παραμένει περιορισμένη. Στο κόστος, τα καύσιμα είναι η μεγαλύτερη δαπάνη, ακολουθούμενα από μισθοδοσία, συντηρήσεις και ασφάλιστρα.

Το σύστημα ισορροπεί μεταξύ δημόσιας υπηρεσίας και οικονομικής βιωσιμότητας. Η απελευθέρωση από το 2002 βελτίωσε τυπικά τον ανταγωνισμό, αλλά άφησε κενά επαρκούς εξυπηρέτησης ιδίως για μικρά ή λιγότερο τουριστικά νησιά. Η τιμολόγηση δεν λαμβάνει επαρκώς υπόψη τον «μέσο χρήστη», ενώ ως αντιστάθμισμα εφαρμόζεται το Μεταφορικό Ισοδύναμο για κατοίκους και επιχειρήσεις νησιών.

Θεσμικό πλαίσιο και ανταγωνισμός

Το πλαίσιο δρομολόγησης επιτρέπει πρακτικές που αμβλύνουν τον ανταγωνισμό, όπως ευθυγραμμίσεις δρομολογίων για «αναγκαίες χρονικές αποστάσεις». Υφίσταται κίνδυνος αντι-ανταγωνιστικών συμπράξεων, όπως δείχνουν αποφάσεις της ΕΑ (759/2021, 793/2022) σε πορθμειακές γραμμές. Η εκπροσώπηση κλαδικών ενώσεων σε γνωμοδοτικά όργανα εγείρει ζητήματα διακυβέρνησης, διαφάνειας και συγκρούσεων συμφερόντων.

Προτείνεται μετάβαση σε ρυθμιστικό πλαίσιο dynamic–responsive–adaptive, με κανόνες που εξελίσσονται, ενισχύουν υγιή ανταγωνισμό και αποφεύγουν βραχυπρόθεσμα κίνητρα που στρεβλώνουν την αγορά.

Λιμενικές υποδομές και διαχείριση

Χρόνιες ελλείψεις σε κρηπιδώματα, προβλήτες, βάθη και εγκαταστάσεις υπονομεύουν την αποτελεσματικότητα και την εμπειρία επιβάτη. Προκρίνεται αναβάθμιση υποδομών, ενίσχυση ασφάλειας, βελτίωση υπηρεσιών και αντιμετώπιση κατακερματισμού φορέων με ισχυρούς οργανισμούς λιμένων. Εξετάζεται σύστημα «Sea Ports Time Slots» για δημοπράτηση/δέσμευση ωρών αιχμής και αποφυγή συμφόρησης, με προσεκτικό σχεδιασμό για συμπληρωματικότητα λιμένα–υπηρεσίας.

Στόλος και πράσινη μετάβαση

Η σημερινή «αστερόμορφη» τοπολογία με κέντρο τον Πειραιά διατηρείται. Ο ανασχεδιασμός προς ακτινικό μοντέλο (hub-and-spoke) με περιφερειακούς κόμβους μπορεί να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα, εφόσον ενταχθεί σε ενιαίο πολυτροπικό σύστημα νησιωτικών μεταφορών και υποστηριχθεί από αναβαθμισμένες υποδομές.

Ο γηρασμένος στόλος αυξάνει λειτουργικά κόστη που μετακυλίονται στις τιμές. Η πράσινη μετάβαση απαιτεί ανανέωση ή εκτεταμένες αναβαθμίσεις (αντιρρυπαντικές τεχνολογίες, ενεργειακή αποδοτικότητα), δημιουργώντας χρηματοδοτικές ανάγκες αλλά και νέο πεδίο ανταγωνισμού. Κρίσιμη είναι η πρόσβαση σε χρηματοδότηση και η είσοδος νέων παικτών.

Εποπτική διακυβέρνηση

Επαναλαμβανόμενες αναδιαρθρώσεις φορέων έχουν πλήξει τη σταθερότητα και τη συνοχή του πλαισίου. Παρά την κωδικοποίηση του Ν. 4948/2022, ο κατακερματισμός αρμοδιοτήτων δυσχεραίνει την εφαρμογή. Προκρίνεται ενιαίο ρυθμιστικό–εποπτικό όργανο για εύρυθμη αγορά, τήρηση κανόνων και στρατηγικό σχεδιασμό.

Συμβάσεις δημόσιας υπηρεσίας (PSO)

Οι PSO είναι αναγκαίες για χαμηλή ζήτηση και συνοχή, αλλά το κόστος τους έχει αυξηθεί ~1400% (από €10 εκατ. το 2001 σε €150 εκατ. το 2025), με 75 γραμμές έως το 2029. Το ισχύον πλαίσιο επιτρέπει έκτακτες δρομολογήσεις και σε επιδοτούμενες γραμμές, υπονομεύοντας την αποκλειστικότητα και αυξάνοντας τη δημοσιονομική δαπάνη. Απαιτείται επανασχεδιασμός: σαφής ταυτοποίηση «πραγματικά άγονων» γραμμών και βελτίωση διαγωνιστικών διαδικασιών.

Συνοχή νησιών και πολυτροπικότητα

Η συνοχή προϋποθέτει ενιαίο πολυτροπικό σύστημα που θα συνδέει ακτοπλοΐα με αερομεταφορές (και, όπου εφικτό, υδροπλάνα/ελικόπτερα). Ένας κεντρικός φορέας σχεδιασμού θα διασφαλίζει συνέργειες, ομαλές μετεπιβιβάσεις και αξιόπιστη, οικονομική κάλυψη όλων των νησιωτικών περιοχών.

Συνολικά, απαιτούνται εκσυγχρονισμός θεσμικού πλαισίου, αναβάθμιση λιμένων, ανασχεδιασμός δικτύου, επενδύσεις σε πράσινο στόλο και σταθερή, διαφανής διακυβέρνηση για μια ανταγωνιστική και κοινωνικά δίκαιη ακτοπλοΐα. Διευκρινίζεται ότι η κλαδική έρευνα είναι ανεξάρτητη από τυχόν αυτεπάγγελτες έρευνες της Επιτροπής Ανταγωνισμού στον κλάδο.