Λίγες ώρες πριν την ανακοίνωση του φετινού Νόμπελ Ειρήνης, η Νορβηγία βρίσκεται σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση: προετοιμάζεται για πιθανά αντίποινα από τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, σε περίπτωση που το βραβείο δεν απονεμηθεί σε εκείνον. Ένα σενάριο που μοιάζει να βγήκε από σατιρικό περιοδικό, αποτελεί όμως την πραγματικότητα στην οποία ζούμε το 2025.

Αξιωματούχοι στο Όσλο εκφράζουν ανοιχτά την ανησυχία τους για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν οι σχέσεις ΗΠΑ-Νορβηγίας, ενώ η Guardian αναφέρει ότι οι Νορβηγοί πολιτικοί “τρέμουν” τα πιθανά αντίποινα από το Οβάλ Γραφείο.

Μια απαίτηση που προκαλεί σάλο

Ο Τραμπ δεν κρύβει την επιθυμία του. Μάλιστα, έχει δηλώσει ανοιχτά ότι αν δεν του απονεμηθεί το βραβείο, θα αποτελέσει “μεγάλη προσβολή για τις ΗΠΑ”. Η δήλωση αυτή αποκαλύπτει πολλά για τον τρόπο που λειτουργεί ο πρόεδρος: δεν πρόκειται για προσωπική φιλοδοξία, αλλά για εθνικό θέμα, όπως ο ίδιος επιμένει να το παρουσιάζει.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ επιδιώκει το Νόμπελ εδώ και χρόνια, θεωρώντας τον εαυτό του άκριτα και απροκάλυπτα “παγκόσμιο ειρηνοποιό” σε μια σειρά συγκρούσεων, από το Ισραήλ και το Ιράν μέχρι τη Ρουάντα και το Κονγκό. Η συμφωνία κατάπαυσης πυρός στη Γάζα, που επιτεύχθηκε στο πλαίσιο του σχεδίου του για την περιοχή, αποτελεί το κύριο επιχείρημά του. Μάλιστα, οι οικογένειες των ομήρων στο Ισραήλ έχουν ζητήσει να του απονεμηθεί το βραβείο, υποστηρίζοντας ότι “έφερε φως στις πιο σκοτεινές στιγμές τους”.

Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πολύ πιο περίπλοκη. Η κατάπαυση του πυρός παραμένει εύθραυστη, ενώ οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των συμφωνιών που διαπραγματεύτηκε παραμένουν ασαφείς. Επιπλέον, η διεθνής κοινότητα δεν έχει ξεχάσει τις πολεμοχαρείς ρητορικές του στο παρελθόν, τις απειλές του εναντίον του Ιράν και την αποχώρησή του από κρίσιμες διεθνείς συμφωνίες.

Όταν το εγώ ενός ανθρώπου γίνεται διεθνές θέμα

Το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν ο Τραμπ θα έπρεπε να πάρει το Νόμπελ Ειρήνης, αλλά πώς γίνεται ένας άνθρωπος με τόσο ασταθή συμπεριφορά και ακραίες απαιτήσεις να έχει τη δύναμη να κλονίσει διεθνείς σχέσεις για ένα προσωπικό του όνειρο.

Η περίπτωση της Νορβηγίας είναι χαρακτηριστική. Μια χώρα με μακρά δημοκρατική παράδοση και σεβασμό στους θεσμούς αναγκάζεται να προετοιμάζεται για “εκδικητικές κινήσεις” από τον σύμμαχό της στο ΝΑΤΟ. Οι αξιωματούχοι στο Όσλο γνωρίζουν καλά ότι η Νορβηγική Επιτροπή Νόμπελ είναι ανεξάρτητη και δεν επηρεάζεται από την κυβέρνηση, όμως αυτό δεν φαίνεται να έχει σημασία για τον Τραμπ ή πολύ απλά δεν το γνωρίζει.

Η εμμονή αυτή δεν είναι καινούρια. Ο Τραμπ έχει εκφράσει ανοιχτά τη ζήλιά του για το γεγονός ότι ο Μπαράκ Ομπάμα έλαβε το βραβείο το 2009, λίγους μήνες μόνο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του. Έχει κατηγορήσει επανειλημμένα την επιτροπή για “αριστερές προκαταλήψεις” και έχει προτείνει ότι το βραβείο στον Ομπάμα ήταν “πρόωρο” και “άδικο”.

Η επιτροπή και το δίλημμά της

Αναλυτές όπως ο Harald Stanghelle υποστηρίζουν ότι αν ο Τραμπ κέρδιζε το Νόμπελ Ειρήνης, θα ήταν η “μεγαλύτερη έκπληξη στην ιστορία του βραβείου”. Η σύγκριση που έχει γίνει από ειδικούς είναι ακόμη πιο σκληρή: “μία ύαινα σε διαγωνισμό σκύλων”.

Η Νορβηγική Επιτροπή Νόμπελ βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα πρωτοφανές δίλημμα. Από τη μία, το να απονείμει το βραβείο σε έναν πρόεδρο που το απαιτεί δημόσια θα υπονόμευε την αξιοπιστία του ίδιου του θεσμού. Το Νόμπελ Ειρήνης δεν είναι βραβείο καλής διαγωγής ούτε ανταμοιβή για πολιτικές πιέσεις. Από την άλλη, η άρνηση μπορεί να έχει πραγματικές διπλωματικές και οικονομικές συνέπειες για τη Νορβηγία.

Φέτος, 338 άτομα και οργανισμοί έχουν προταθεί για το βραβείο, και κανένας από αυτούς δεν φαίνεται να έχει προκαλέσει τόση αναστάτωση όσο η πιθανή μη-επιλογή του Τραμπ. Αυτό από μόνο του είναι συμπτωματικό της εποχής μας: ένα βραβείο που έχει απονεμηθεί σε ηγέτες όπως η Μάλαλα Γιουσαφζάι, ο Νέλσον Μαντέλα και ο Μαρτίν Λούθερ Κινγκ, απειλείται να εργαλειοποιηθεί από το εγώ ενός ανθρώπου.

Αξίζει ο Τραμπ το Νόμπελ Ειρήνης;

Η απάντηση, για την πλειονότητα των αναλυτών και ιστορικών, είναι ξεκάθαρη: όχι. Η ειρήνη δεν είναι μια συναλλαγή, ούτε ένα deal που κλείνεις και το γιορτάζεις. Είναι μια συνεχής διαδικασία που απαιτεί διπλωματία, υπομονή, σεβασμό στο διεθνές δίκαιο και, κυρίως, μακροπρόθεσμη δέσμευση.

Ο Τραμπ, με την αντιφατική εξωτερική του πολιτική, τις απρόβλεπτες του κινήσεις και τη ρητορική της δύναμης, δεν ενσαρκώνει αυτές τις αξίες. Το γεγονός ότι ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, δημοσίευσε μια εικόνα με τεχνητή νοημοσύνη που απεικονίζει τον Τραμπ να λαμβάνει το βραβείο, με το σχόλιο “Δώστε στον Ντόναλντ Τραμπ το Νόμπελ Ειρήνης γιατί το αξίζει!”, δείχνει πόσο πολιτικοποιημένο έχει γίνει το ζήτημα.

Το μήνυμα προς τον κόσμο

Ανεξάρτητα από το ποιος θα πάρει τελικά το Νόμπελ Ειρήνης φέτος, το επεισόδιο με την Νορβηγία στέλνει ένα ανησυχητικό μήνυμα. Όταν μια μικρή, ειρηνική χώρα αναγκάζεται να “προετοιμάζεται για αντίποινα” επειδή μια ανεξάρτητη επιτροπή μπορεί να μην ανταμείψει τον πρόεδρο της μεγαλύτερης υπερδύναμης του πλανήτη, κάτι έχει πάει στραβά στη διεθνή τάξη.

Το Νόμπελ Ειρήνης δεν πρέπει να γίνει όμηρος της αστάθειας και των προσωπικών φιλοδοξιών. Η αξία του έγκειται ακριβώς στην ανεξαρτησία του, στην ικανότητά του να αναγνωρίζει πραγματικά επιτεύγματα για την ειρήνη, όχι πολιτικές συναλλαγές ή διπλωματικές πιέσεις.

Αν η επιτροπή υποκύψει στις πιέσεις, θα στείλει το μήνυμα ότι ακόμη και τα πιο διάσημα βραβεία του κόσμου μπορούν να αγοραστούν ή να απειληθούν. Αν αντισταθεί, θα αποδείξει ότι κάποιοι θεσμοί παραμένουν ακόμη ανθεκτικοί στην εποχή του λαϊκισμού και της αυταρχικής συμπεριφοράς.

Η απόφαση θα ανακοινωθεί σήμερα, Παρασκευή 10 Οκτωβρίου. Όποιος κι αν είναι ο νικητής, η πραγματική δοκιμασία για το Νόμπελ Ειρήνης έχει ήδη αρχίσει: μπορεί ένα βραβείο να παραμείνει ανεξάρτητο όταν ο ισχυρότερος άνθρωπος στον πλανήτη απαιτεί να είναι δικό του;