Με ιστορική ομόφωνη απόφαση, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης έκρινε ότι τα κράτη που πλήττονται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έχουν το δικαίωμα να διεκδικήσουν αποζημιώσεις από χώρες που παραβιάζουν τις διεθνείς τους υποχρεώσεις για την προστασία του περιβάλλοντος.
Κλιματική ευθύνη με νομικό βάρος
Αν και η απόφαση δεν είναι δεσμευτική, αποκτά ισχυρή ηθική και νομική αξία, καθώς διαμορφώνει την ερμηνεία του διεθνούς δικαίου για τη σχέση κρατών και περιβαλλοντικής προστασίας. Το Δικαστήριο, απαντώντας σε ερωτήματα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, αναγνώρισε ότι η κλιματική απραξία συνιστά παράνομη πράξη και επισείει έννομες συνέπειες για τα υπεύθυνα κράτη.
Υποχρέωση και για τις μελλοντικές γενιές
Στην ανάγνωση της απόφασης, ο πρόεδρος του Δικαστηρίου Γιούτζι Ιβασάβα χαρακτήρισε την επιδείνωση των καιρικών φαινομένων «επείγουσα και υπαρξιακή απειλή» και τόνισε ότι τα κράτη φέρουν υποχρέωση προστασίας όχι μόνο για το παρόν αλλά και για τις μελλοντικές γενιές. Το Δικαστήριο απέρριψε το επιχείρημα πως οι διεθνείς διασκέψεις (COP) επαρκούν, ζητώντας ενεργές, δεσμευτικές πράξεις.
Ανοίγει ο δρόμος για διεκδικήσεις
Η απόφαση ξεκαθαρίζει ότι οι αποζημιώσεις προϋποθέτουν τεκμηρίωση αιτιακής σχέσης μεταξύ ρύπανσης και ζημιάς. Παρότι η νομική διαδικασία θεωρείται απαιτητική, η πόρτα έχει πλέον ανοίξει για ευάλωτα κράτη – κυρίως μικρά νησιωτικά – να προσφύγουν κατά πλουσίων ρυπαντών.
Η φωνή του Ειρηνικού και οι αντιδράσεις
Η εκστρατεία για τη νομική αναγνώριση της κλιματικής αδικίας ξεκίνησε το 2019 από φοιτητές στο Πανεπιστήμιο του Νότιου Ειρηνικού. Ο Βισάλ Πράσαντ από τα Φίτζι, δήλωσε χαρακτηριστικά:
Η κλιματική κρίση δεν είναι θεωρητική υπόθεση. Είναι η καθημερινότητά μας
Έξω από το Μέγαρο της Ειρήνης στη Χάγη, διαδηλωτές κρατούσαν πανό με το σύνθημα: «Τα δικαστήρια αποφάσισαν – οι κυβερνήσεις πρέπει να αναλάβουν δράση τώρα».
Οι νομικές επιπτώσεις και το μέλλον
Πάνω από 100 χώρες και φορείς κατέθεσαν θέσεις κατά την ακροαματική διαδικασία. Το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι η κλιματική αλλαγή απειλεί ανθρώπινα δικαιώματα και ότι οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν ιδιαίτερη ευθύνη να ηγηθούν των προσπαθειών, λαμβάνοντας μέτρα συμβατά με τις διεθνείς συμφωνίες τους.
Η απόφαση αυτή αποτελεί ένα κρίσιμο νομικό εργαλείο στα χέρια κρατών και οργανώσεων που επιδιώκουν λογοδοσία και δράση απέναντι στην κλιματική κρίση.
